Milieurecht vs. Rechten voor de Natuur 

Ondanks de vele wetten en regels die bestaan om het milieu te beschermen, viel het Jessica tijdens haar studie Milieurecht op, dat de natuur steeds harder en ernstiger achteruitgaat. Ondanks milieu wet- en regelgeving, winnen andere belangen het vaak van die van de natuur. Jessica besloot op zoek te gaan naar een effectiever juridisch middel om de natuur te beschermen en vond een snel opkomende beweging, genaamd Rechten voor de Natuur (RvdN).

Met RvdN worden ofwel rechten aan natuur toegekend of rechtspersoonlijkheid aan een specifiek natuurgebied, zoals een bos, boom of rivier. Daarmee heeft dat gebied het recht om te bestaan, gezond te zijn, niet beschadigd te worden en zo nodig hersteld te worden. Dankzij RvdN kunnen rechtszaken gevoerd worden namens deze natuurlijke gebieden. En de specifieke belangen van de natuur kunnen meegenomen worden in grote beslissingen die effect hebben op natuurgebieden.

In Nieuw-Zeeland bijvoorbeeld is de Whanganui rivier sinds 2017 aangewezen als rechtspersoon. De Maori en vertegenwoordigers van de overheid zitten namens de rivier aan tafel om de belangen van dit gebied te behartigen tijdens grote beslissingen. Daardoor kan de dialoog over dit gebied anders gevoerd worden, waardoor juist minder rechtszaken ontstaan.

Democratie in beweging

In de westerse cultuur zijn wij gewend de natuur vanuit een functionele bril te bekijken. Vaak als basis of grondstof voor economische activiteiten. In ons economisch systeem wordt een boom pas waarde toegekend als die gekapt is en van hout bijvoorbeeld meubels worden gemaakt. Dit perspectief op de natuur is inmiddels aan het veranderen.

Samen met haar team van de Nyenrode Business Universiteit heeft Tineke wereldwijd aan de hand van meer dan 400 initiatieven in kaart gebracht waar rechten aan de natuur zijn verleend. Denk aan rechten voor het Amazonebos in Colombia, rechten voor dolfijnen voor de kust van San Francisco of de Ganges rivier in India.

Wat opvalt is dat een groot deel van de initiatieven in de VS is gestart. Vaak gaat het om lokale verordeningen om vervuiling van bijvoorbeeld meren tegen te gaan, veroorzaakt door economische activiteiten van lokale fabrieken. In de VS is de juridische situatie zelfs zo dat burgers namens de natuur mogen optreden dankzij de gemeentelijke verordeningen.

Volgens Jessica ontwikkelt zich het recht naar de normen en waarden die heersen in de maatschappij. Zo zijn in de loop van de tijd fundamentele veranderingen in het recht toegepast, denk aan de afschaffing van de slavernij en de opkomst van vrouwenrechten.

Onze mindset verandert. De mens plaatst zich niet meer boven de natuur, maar maakt er onderdeel van uit. Het is daarom niet meer dan logisch dat als gevolg van juridische emancipatie de natuur rechten heeft. De volgende stap in de ontwikkeling van onze democratie.

Het geven van rechtspersoonlijkheid aan de natuur is niet makkelijk. Zo is nog niet altijd duidelijk wie die rechtspersoonlijkheid mag verlenen, een gerechtshof of de wetgever. Maar Tineke ziet ook dat landen hierin van elkaar kunnen leren.

Zo zijn de juridische argumenten van rechtspersoonlijkheid voor een rivier eerst in Nieuw-Zeeland toegepast, vervolgens in India en daarna in Bangladesh. Overigens is het geven van rechten aan de natuur meestal een burgerinitiatief, omdat mensen de vervuiling van de natuur zat zijn.

Maas in de Wet en de Waddenzee

Jessica werkt ook aan het project Maas in de Wet, omdat zij zag dat er te veel mazen in de wet zaten. Door de gebrekkige wetgeving kon jaarlijks zo’n 14.000 kilo microplastics in de rivier geloosd worden en de langetermijngevolgen hiervan op de leefomgeving vaak nog niet zijn in te schatten.

Tineke zet zich via de Waddenacademie, een kennisinstituut om de kwetsbare Waddenzee te beschermen, in tegen vervuiling. Op dit moment zijn ongeveer 14 miljoen trekvogels afhankelijk van de Waddenzee. Tegelijkertijd zijn er nog 60 vergunningen om landbouwgif en chemicaliën te lozen in de Waddenzee.

Namens de Waddenacademie onderzocht Tineke de mogelijkheden om rechten toe te kennen aan dit natuurgebied. Meerdere partijen beheren dit gebied en er zijn diverse wetten en regels om de Waddenzee te beschermen. Maar ondanks die inspanningen zag Tineke dat de ecologische toestand van het gebied achteruitgaat.

Daarnaast is deze ontwikkeling in strijd met Europese richtlijnen, andere nationale wetgeving en internationale afspraken. Volgens het onderzoek van Tineke en haar collega’s zou het toekennen van rechtspersoonlijkheid – en daarmee het perspectief van het ecosysteem Waddenzee – kunnen helpen dit kwetsbare gebied te beschermen en juridisch gemaakte afspraken te implementeren.

Bedrijfsleven voor de natuur

Ook bedrijven kunnen deelnemen en meewerken aan het toekennen van rechten voor de natuur. Zo kan de natuur of een specifiek natuurgebied meegenomen worden als volwaardige stakeholder in bedrijfsvoering. Er zijn organisaties die een bestuurslid de stem van de natuur laten vertegenwoordigen. Verder kunnen aandelen van eigenaren van een bedrijf worden geschonken aan onafhankelijke NGO’s, die zich inzetten voor natuurbehoud, los van wet- en regelgeving.