Corona Reset #1 Dirk Bezemer

In de eerste aflevering van de Circl webinarreeks ‘Corona Reset’ legt Dirk uit waarom er eigenlijk verandering nodig is in onze huidige samenleving en economie, en hoe de coronacrisis daar een rol in speelt. De coronacrisis opent de mogelijkheid om onze maatschappij radicaal anders in te richten, iets wat volgens Dirk al heel lang nodig is. Maar er is veel voor nodig om deze verandering nu kracht bij te zetten. En deze veranderingen roepen veel vragen op.

Hoe zorg je voor een eerlijke schuldenreset? Hebben ondernemingen in de post-corona fase wel voldoende tijd en geld om duurzamer te worden? Hoe draagt een algemeen basisinkomen bij aan een betere economie? Moeten er eisen op basis van duurzaamheid gesteld worden aan noodsteun?

Programmamaker Yvonne Lang en Celine Pessers van de Sustainable Finance Desk vragen het allemaal aan Dirk. Kijk de webinar hieronder terug. In deze splinternieuwe webinarreeks gaan we daarom in gesprek met frisse nieuwe denkers, visionairs en eigentijdse profeten over het inrichten van een nieuw tijdperk.

Hoe willen we zelf dat onze post-corona samenleving eruit gaat zien? Welke economie hebben we daarvoor nodig, en wat is de rol van de overheid, ons belastingstelsel en de financiële sector? En waar liggen nú – ondanks alle uitdagingen – kansen om de eerste stappen in die richting te zetten?

Join the #reset movement!

De webinars zijn bedoeld om samen na te denken en te bouwen aan de toekomst. We hebben alvast een paar frisse denkers voor jullie uitgenodigd, maar zijn ook erg benieuwd naar jullie ideeën over de reset.

Dus, ben jij ook een frisse denker? Discuseer dan mee tijdens de webinar en laat ons weten als je vindt dat we nog iemand missen in de sprekers line-up. Jullie wensen nemen wij graag mee voor de volgende afleveringen.

Hieronder lees je een aantal vraagstukken die in de webinar naar voren komen.

In de Groene Amsterdammer schetste jij een vergezicht voor Nederland in 2045. Hoe ziet dat eruit?

Dat vergezicht is gebaseerd op hoe ik zou willen dat Nederland eruit ziet. In 2045 hebben we de Parijs CO2-reductie al behaald en de stikstofreductie is zo klein dat we het niet meer hoeven te meten. We vliegen nog maar half zoveel omdat de kaartjes 50% duurder zijn.

We hebben daardoor andere vormen van op vakantie gaan ontdekt, dichter bij huis. De auto’s zijn voor 95% elektrisch, alle elektriciteit wordt opgewekt met zonnepanelen en windparken. De landbouw is volledig circulair, intensieve veehouderij is strafbaar, er zijn meer honden en katten in Nederland dan dieren om op te eten. We importeren ons voedsel uit Europa, onze kleding komt uit Bulgarije in plaats van Bangladesh. De eurozone heeft honderdjarige obligaties uitgegeven en centrale loononderhandelingen geven baanzekerheid en loongroei.

De private schulden zijn met de helft teruggebracht, de voorwaarden voor bankfinanciering zijn zwaarder en de subsidie op schuld is volledig afgeschaft. Het is wensdenken maar niet geheel onrealistisch, afhankelijk van onze acties nu.

Waarom zouden we eigenlijk verandering willen? We leven toch in een rijk en stabiel land?

Ja, dat is waar maar er zijn een aantal zaken die ons op beginnen te breken. De coronacrisis laat zien hoe kwetsbaar we zijn. De private schulden zijn bijvoorbeeld nog nooit zo hoog geweest, waardoor huishoudens en bedrijven financieel fragiel zijn. Met een klap als de coronacrisis zie je hoe kwetsbaar ze zijn, en moeten ze door de overheid geholpen worden.

Dat kan nu doordat de overheidsschulden zo laag zijn, maar het terugbrengen van deze overheidsschulden is ten koste gegaan van de publieke sector. Het onderwijs, de zorg, de wetenschap, de politie, ze hebben allemaal al op het malieveld gestaan om te laten weten dat het zo niet langer gaat.

En dat zijn niet de enige grenzen die we ruim hebben overschreden. De natuur laat ons al jaren weten dat we zo niet langer verder kunnen. Wat mij betreft moeten we dus juist veranderen.

Deze zaken spelen al jaren. Waarom is nu het moment om een verandering door te zetten?

Daar zijn meerdere redenen voor. Bij grote crises zie je vaak dat er opeens een draagvlak ontstaat voor problemen die al jaren spelen, ook als deze problemen niet de directe oorzaak zijn van een crisis. Dat zie je nu ook bij de coronacrisis. Omdat de wereld zo plotseling tot halt is geroepen, staan we stil bij meer dan alleen de aanleiding van de crisis.

Daarnaast neemt ons gevoel van urgentie ook door een crisis toe. Dokters roepen bijvoorbeeld al jaren lang dat we gezonder moeten leven, maar nu we zien wat voor gevolgen een ongezonde levensstijl kan hebben, zijn we pas geneigd te luisteren.

En door de crisis zijn de kosten van verandering nu lager, kijk bijvoorbeeld naar Schiphol. Tot begin 2020 was hun grootste doel om te groeien, nu zijn ze blij als ze de crisis kunnen overleven. De crisis maakt veel kapot of veel dingen krimpen maar dit maakt dat ze makkelijker aan te passen en te sturen zijn.

Als dit het moment is, wat moet er dan precies veranderen?

Ten eerste de hoge schulden. De overheidsschulden die eerst relatief laag waren schieten nu omhoog door alle extra uitgaven zoals werkeloosheidsuitkeringen en financiële steun aan bedrijven. De private schulden waren al hoog en nemen ook alleen maar toe.

We leven in een financieel model waarin de hoogte van de schulden niet haalbaar zijn. We moeten het schuldensysteem herstructureren. Dit is een radicale gedachte waar politieke wil en inzicht voor nodig is.

Daarnaast moet er ook veel veranderen in de vorm van de overheidssteun. Daar zitten nu zoveel schulden en leningen aan verbonden terwijl we juist moeten streven naar eigen vermogen en stakeholderschap. Aan die overheidssteun zouden ook andere voorwaarden moeten hangen. Voorwaarden die gericht zijn op duurzaamheidsmaatregelen.

Welke hobbels verwacht je bij het nastreven van deze veranderingen?

Je hebt natuurlijk grote stakeholders die veel baat hebben bij de manier waarop de economie nu is ingericht. De financiële en bruine sector kent sterke lobbyisten die andere belangen hebben dan wij.

Een goede manier om dit te ontkrachten is het blootleggen van zulke werkzaamheden. Journalisten kunnen publieke verontwaardiging stimuleren, wat helpt bij het aanpakken van zulke grote bedrijven.

Daarnaast is er de gedachte dat er te weinig ruimte zou zijn op nationaal niveau. We wachten op internationaal of Europese initiatieven terwijl we zelf al veel meer kunnen doen. De politieke wil is hierbij alleen niet sterk genoeg.

Wat kan Nederland daar zelf in doen?

Ik hoop dat Nederland een les haalt uit het Beveridge Report, een document dat het Verenigd Koninkrijk opstelde na de Tweede Wereldoorlog. Hierin maakten ze plannen voor een welvaartsstaat die radicaal anders was dan voor de oorlog.

Nu is de coronacrisis lang niet even groot als de Tweede Wereldoorlog, maar ook nu kan Nederland van het moment gebruik maken, echt vooruit kijken en de koers verleggen. En deze koers kunnen we alleen verleggen als we het belastingsysteem hervormen en een schuldenreset krijgen.

Hoe zou zo’n schuldenreset eruit kunnen zien?

Private schulden zijn nu zo hoog, dat je ontzettend lage rentes nodig hebt om de maandlasten van die schuld te kunnen dragen. Dat maakt ons kwetsbaar voor renteverhoging. Als het in algemeen belang is om deze private schulden kwijt te schelden, kan de overheid geld overmaken naar het volk.

Voor mensen met een hoge schuld hangt hier de voorwaarde aan dat ze het geld moeten gebruiken om hun schulden af te lossen. Mensen die geen hoge schulden hebben, kunnen dit geld zelf uitgeven, wat ook de economie weer stimuleert. Als je kijkt naar de staatschuld, die is relatief laag vergeleken met andere Europese landen. Nederland kan het dus prima aan om deze wat te verhogen, als dat onze economie ten goede komt.

Dirk Bezemer is hoogleraar Economie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Zijn onderzoek richt zich met name op financiële systemen, monetair beleid en economische groei & ontwikkeling. Daarnaast is hij lid van de economendenktank Sustainable Finance Lab. In de columns die hij voor de Groene Amsterdammer schrijft kijkt hij kritisch naar de huidige staat van onze economie. Volgens Dirk Bezemer is opent de corona crisis de mogelijkheid onze maatschappij radicaal anders in te richten – iets wat al heel lang nodig was.