Sinds de sluiting van hun eerste pop-up in Tilburg, hebben Lot en Dieuwertje maar liefst 12.000 kledingstukken een tweede leven gegeven, en ze hopen dat aantal nog verder te doen groeien. Met drie zakken afgedankte kleding ging ik op pad om de impact van dit project en de visie van de oprichters van dichtbij te ervaren.

Circulaire Economie en Textielhergebruik

Eenmaal binnen en na een korte rondleiding door de store, ontmoet ik Lot van Os, medeoprichter van Free Fashion. Lot beschrijft zichzelf als een creatieve denker die altijd op zoek is naar vernieuwende ideeën. Eerder bekend van zijn successen zoals “Blijtanken” en “Huisje-Boompje-Feestje” , biedt de Free Fashion store bezoekers een unieke ervaring: gratis kleding uitzoeken.

Hiermee streeft Free Fashion ernaar bewustzijn te creëren over de mogelijkheden van de circulaire economie, waarin hergebruik centraal staat. Op dit moment bestaat slechts 1-4% van de nieuwe textielproducten uit gerecyclede vezels, terwijl de overheid streeft naar 30% tegen 2030.^[1]

Met dit concept zetten deze twee ondernemers een vraagteken bij de huidige consumptiedrang. Tel daarbij op dat de kwaliteit van textiel hard achteruitgaat door de toestroom van producten uit China via de ultra-fast fashion merken, waardoor er een toenemende hoeveelheid afval en negatieve impact op het milieu ontstaat.

Van Lokaal Concept naar Landelijke Beweging

Het oorspronkelijke plan voor de pop-ups was vooral lokaal gefocust en erop gericht om een exclusieve, boutique-achtige sfeer te creëren. Lot liet zich inspireren door zijn ouders die destijds groenten en ander overtollig voedsel buiten hun huis deelden met buurtbewoners.

Het principe van het delen van goederen is ook in dit project verwerkt. Free Fashion heeft zich door de overweldigende positieve reacties van een lokaal initiatief ontwikkeld tot een landelijk fenomeen.

Verrassende Winkelervaring en Bewustwording

Lot merkt op dat het concept van gratis kleding veel mensen verrast en vraagt zich af: “Waarom zou je ervoor betalen?”. Bij de kassa gaan Lot en de vrijwilligers actief het gesprek aan met de klanten over hun kledingkeuzes en aankoopgedrag. Dit zorgt voor leuke dynamieken en interessante inzichten.

Mensen brengen kleding die niet meer nodig is en anderen nemen gratis mee wat ze wel kunnen gebruiken. Waar ik inmiddels verschillende bezoekers zie weglopen met mijn kledingstukken, zoals een bijna nieuwe broek of laarzen waar het prijskaartje nog aan hangt, confronteert dit mij met mijn eigen consumptiepatronen. Dit is precies wat Free Fashion wil bereiken: mensen wakker schudden om bewuster na te denken over hun keuzes.

Uitbreiding: Een Netwerk van Kledingstations

Dankzij de populariteit van Free Fashion zijn er plannen voor uitbreiding. Daar hangen naast een prijskaartje uiteraard ook andere uitdagingen aan. Het doel is om uiteindelijk een netwerk van locaties op te zetten, zodat mensen in heel Nederland gemakkelijk toegang hebben tot een “Free Fashion”-station waar ze kleding kunnen inruilen.

Daarnaast worden er in het land openbare Free Fashion rekken geplaatst van gerecycled hout en afvalmaterialen. Deze worden gemaakt in samenwerking met maatschappelijke organisaties, zoals asielcentra en sociale werkplaatsen. Elk rek fungeert als een soort “minibieb” voor kleding.

Momenteel zijn er vijf rekken actief, verspreid over verschillende steden. Zo’n 160 tot 170 mensen hebben zich al aangemeld om een rek een week voor hun deur te zetten, en daarna door te geven aan een volgende locatie.

Financiering en Crowdfunding

Lot legt uit dat gesponsorde pop-up kledingruilstations bij evenementen en bedrijven niet alleen een effectieve manier zijn om duurzaamheidsbewustzijn te vergroten, maar ook een potentiele inkomstenbron kan zijn. Daarnaast levert het gratis kleding beschikbaar stellen en werknemers onderling kleding laten ruilen een positieve en gemeenschappelijke ervaring op.

Met twee nieuwe pop-upstores in de planning—onder andere in Utrecht en Amstelveen—zijn Lot en Dieuwertje zich bewust van de uitdaging om deze groei te financieren. Ze zijn onlangs een crowdfunding-campagne gestart om een deel van de uitbreiding te kunnen financieren.

Subsidies en Bureaucratische Obstakels

Lot zegt dat ze met €50.000 aan crowdfunding al veel kunnen doen. Ze onderzoeken ook of ze geld kunnen krijgen via subsidies. Het besparen van toekomstige kosten voor recycling of afvalverwerking, kan ook helpen om subsidies te krijgen.

Maar de weg naar structurele financiering blijkt weerbarstig. Vooral omdat het project meerdere brede maatschappelijke thema’s tegelijkertijd raakt. Daarnaast beschikken veel duurzame en sociale projecten niet over de gespecialiseerde kennis om aan complexe aanvraagvereisten te voldoen. In Nederland duurt het gemiddeld 3 tot 6 maanden om een subsidiebeslissing te krijgen.

Verder hanteren fondsen voor sociale en duurzame innovaties vaak strenge criteria voor aantoonbare maatschappelijke impact, vaak een voorwaarde voor de verstrekking van subsidie. Dit betekent dat projecten die moeilijk te kwantificeren resultaten hebben (zoals gedragsverandering of lange-termijn milieueffecten) vaak niet in aanmerking komen, ondanks hun potentiële waarde.

Upcycling en Alternatieven voor Overtollige Kleding

Wanneer ik ten slotte aan Lot vraag wat er met overtollige kleding gebeurt, legt hij uit dat er items naar asielzoekerscentra gaan, waar mensen handig zijn in het repareren van kleding. Free Fashion onderzoekt ook alternatieve hergebruikstructuren voor beschadigde items, zoals een creatieve “upcycle” merchandise-lijn: denk aan tasjes van oude T-shirts en sokken. Maar hiervoor is er financiële en strategische ondersteuning nodig.

Het verkrijgen van financiering voor circulaire initiatieven, zoals upcycling, blijft moeilijk, vooral als de business case nog niet solide is. Veel sociaal-duurzame ondernemers lopen dan ook tegen obstakels aan. Banken en investeerders wegen de lange-termijnimpact mee, maar het inzichtelijk maken hiervan door het meten van de ecologische en sociale impact blijkt vaak nog een te complex proces voor de initiatiefnemer, vaak een kleine ondernemer.

Reflectie: Een Stap Richting Duurzamer Consumentengedrag

Na een inspirerend gesprek stapte ik weer in de auto, reflecterend op de ervaringen en inzichten die ik had opgedaan. Wat me opviel, was hoe ze erin geslaagd waren een “echte” winkelervaring te creëren die niet alleen verfrissend was, maar ook ruimte bood voor bewustwording en waardevolle gesprekken over duurzaamheid. Tegelijkertijd werd de uitdaging me ook duidelijk: waar de financiering te vinden voor het opschalen van dit soort initiatieven.

Er is nog meer goed nieuws, want sinds januari 2023 zijn textielproducenten in Nederland wettelijk verplicht om verantwoordelijk te zijn voor de inzameling, sortering en recycling van kleding. Verder groeit het aantal kringloopwinkels in ons straatbeeld hard en zijn er steeds meer opties voor kledingreparaties. Met wat goede wil, gaat dit bijdragen aan minder ongedragen kleding in onze kasten en een nieuwe bestemming voor onze oude kleding.

[1] Bron: https://www.duurzaam-ondernemen.nl/recycling-van-textiel-kan-veilig-maar-staat-nog-in-de-kinderschoenen/