Ongeveer een half miljoen mensen in Nederland hebben regelmatig niets te eten. 1 op de 5 thuiswonende ouderen in Nederland is bovendien ondervoed, wat betekent dat je wel voldoende eten hebt om de honger te stillen, maar onvoldoende essentiële voedingsstoffen binnenkrijgt.

Ondervoeding kan leiden tot een groeiachterstand en in het ergste geval de dood. Wat veel mensen niet weten is dat het de mentale en fysieke ontwikkeling belemmert, de kans flink vergroot op andere ziektes en het je IQ (al dan niet tijdelijk) verlaagt.

Wist je dat 80% van je immuunsysteem zich bevindt in je darmen? Doordat voeding in je darmen wordt verwerkt en verteerd, heeft het daardoor een grote impact op je weerstand en daarmee je bescherming tegen virussen en ziektekiemen. Daarnaast blijken de darmen ook ons denken en doen te beïnvloeden. Daarom worden de darmen door experts ook wel ons tweede brein genoemd.

Een tweede brein?

In je hersenen bevinden zich naar schatting tussen de 80 en 100 miljard neuronen (zenuwcellen) die continu met elkaar communiceren en bepalen wat en hoe je denkt, voelt en handelt. De aanwezigheid van neuronen stopt hier echter niet.

Neuronen onder de microscoop

Zo blijkt ons complete spijsverteringsstelsel te zijn bedekt met neuronen en alleen al je darmen bevatten er minstens net zoveel als je brein. Ook bevatten onze darmen circa 2 kilo aan microben; zoals bacteriën, virussen en schimmels.

Dit ecosysteem staat ook wel bekend als het microbioom, of de darmflora, is net zo uniek als je vingerafdruk én van groot belang voor ons algehele welzijn. Het microbioom produceert namelijk neurotransmitters, signaalstofjes die impulsen overdragen tussen de zenuwcellen. Door middel van deze neurotransmitters kunnen je darmen direct communiceren met je hersenen.

De bekende neurotransmitters serotonine (het ‘gelukshormoon’) en dopamine (het ‘beloningshormoon’) hebben een enorme invloed op je algehele welbevinden en functioneren. Zo beïnvloeden ze je gevoelens, stemming, focus en geheugen. Door een disbalans van je darmflora, door bijvoorbeeld te weinig, eenzijdige of ongezonde voeding, raakt de productie van neurotransmitters en hiermee de communicatie tussen de darmen en het brein verstoord.

Daarnaast kan het ontstekingsreacties veroorzaken in de darmen. Beide vergroten de kans op aandoeningen als aderverkalking en kanker, maar kunnen ook leiden tot gevoelens van stress, somberheid en depressie. Deze gevoelens hebben op hun beurt ook invloed op de darmen. Voedsel wordt minder goed verteerd of het microbioom verslechtert, waardoor het immuunsysteem verzwakt.

Gezonde voeding rijk aan voedingsvezels.

Voor een goed werkend immuunsysteem én mentale gezondheid zijn daarom gezonde darmen van groot belang. En gezonde darmen beginnen bij gezonde voeding. Gezonde voeding is divers, zo min mogelijk verpakt en bewerkt en rijk aan vezels uit groente, fruit, volkorengranen, noten en peulvruchten.

Honger tast beoordelingsvermogen aan

Naast de impact van stress op het microbioom en vice versa, zorgt (extreme) honger er ook voor dat je hersenen minder energie gaan verbruiken door in een spaarstand, of overleefstand, komen.

Hierdoor wordt het moeilijker om je te concentreren, te leren en te presteren. Constante stress om geldzorgen kan hetzelfde effect hebben. Al het mentale vermogen focust zich, ten koste van de rest, op het oplossen van het probleem dat nu voor de deur staat. Veelal de volgende maaltijd of het vervullen van andere primaire behoeften. Hiermee is er geen hersencapaciteit over om na te kunnen denken over de gevolgen op lange termijn. Deze overleefstand blijkt het IQ ook (tijdelijk) te kunnen laten dalen.

Zo lieten onderzoekers boeren in India zowel voor en na de oogst een IQ-test maken. Voor de oogst, een periode van honger en geldproblemen, scoorden ze gemiddeld dertien punten lager dan na de oogst. Dit is een verklaring waarom het moeilijk is om uit een situatie van armoede te komen en de problemen zich veelal opstapelen.

Een familie haalt de oogst binnen nabij Jaipur, India.

Gemiddeld plannen mensen in armoede financieel minder ver vooruit, sluiten ze vaker dure leningen af en eten ze vaker junkfood. Waarmee de cyclus zich blijft herhalen. En daarom is het ook in Nederland, naast de humanitaire redenen, belangrijk om op 16 oktober extra aandacht te besteden aan voedselzekerheid voor iedereen.

Disclaimer: Er is nog veel meer te vertellen over de gezondheidsrisico’s van ondervoeding, maar voor het vergroten van de leesbaarheid heb ik ervoor gekozen naast de effecten van ondervoeding en stress op het microbioom en vice versa, niet dieper in te gaan op andere mechanismen, zoals bijvoorbeeld tekorten aan specifieke vitaminen en mineralen.

Annemiek Vogels onderzoekt binnen ABN AMRO hoe voeding ingezet kan worden als katalysator voor gelijke kansen voor iedereen