Terwijl politici en beleidsmakers wereldwijd zo snel mogelijk terug willen naar de economische groei van voor de coronacrisis, gooit Amsterdam het over een andere boeg. De stad werd dit voorjaar zelfs wereldnieuws als eerste ‘Doughnut City’ door de publicatie van dit rapport. Het doel? Halvering van grondstofgebruik in 2030, een volledig circulaire economie in 2050. Maar wat is de donuteconomie eigenlijk? En wat gaat (of: moet) er precies veranderen in de hoofdstad?

De klassieke economie: een verouderd model?

Met de donuteconomie als nieuw model wil Amsterdam ‘een florerende, zichzelf vernieuwende en inclusieve stad zijn voor alle inwoners, met respect voor de planetaire grenzen’. Vanwaar dat geloof in een nieuwe economie? Onze lesboeken zijn al decennialang onveranderd en gebaseerd op eeuwenoude economische theorieën. Het probleem: deze stammen uit een tijd waarin we dáchten eindeloos te kunnen putten uit natuurlijke hulpbronnen.

Er is dus een grote ontbrekende factor in onze klassieke modellen. De aarde. In de traditionele economie wordt zij beschouwd als externaliteit. Oftewel: buiten beschouwing gelaten. Het gevolg is dat ecosystemen en biodiversiteit op papier geen waarde kennen, behalve als ze in geld kunnen worden omgezet. Ook sociale schade, zoals kinderarbeid, slavernij of uitbuiting, wordt nergens als ‘kostenpost’ gerekend. Behalve bij de mensen zelf natuurlijk.

Een nieuwe beweging

De gevolgen van deze ontwerpfout dringen zich inmiddels dagelijks aan ons op. We lopen keihard tegen de grenzen van ons systeem aan. De planeet is overbelast en nog altijd leven miljarden mensen in armoede. Daarom trekken de laatste jaren steeds meer economen aan de bel. Gangbare indicatoren zoals bbp worden nu openlijk bekritiseerd, evenals het streven naar oneindige economische groei. Het is duidelijk dat de klassieke modellen niet werken. De vraag is: welke dan wél?

De Britse econoom Kate Raworth gaat met haar boek Doughnut Economics verder dan kritiek op het huidige systeem: ze biedt ook een oplossing. ‘De donut’ is een economisch alternatief waarmee Raworth de afgelopen jaren miljoenen mensen heeft geënthousiasmeerd – van politici en beleidsmakers tot professoren, burgers en bedrijven

Wat is die ‘donut’ dan precies?

De kracht zit ‘m in de eenvoud: alles draait om de vorm van de donut, eigenlijk twee cirkels. De binnenste cirkel vormt de sociale ondergrens van ons handelen, de buitenste cirkel de ecologische bovengrens.

Raworth: “daarbinnen is de ruimte waarin we, binnen de mogelijkheden van de planeet, kunnen voorzien in iedereens behoeften.” Anders gezegd: als je in het gat van de donut terechtkomt, creëer je menselijk leed, zoals honger, onderdrukking en armoede. En als je buiten de donut treedt, tast je de planeet aan (denk aan klimaatopwarming, bodemdegradatie en luchtvervuiling).

Economische groei is volgens Raworth een middel, en geen doel op zichzelf: “in plaats van economieën die moeten groeien, ongeacht of ze ons voorspoed bieden, hebben we economieën nodig die ons voorspoed bieden, ongeacht of ze groeien.”

Van theorie naar praktijk (of andersom?)

Een ding is zeker: het nieuwe economische model inspireert velen en zet ons aan het denken. Hoe passen we dit toe in de praktijk? Zelfs Raworth heeft niet alle antwoorden. We moeten gewoon beginnen, zegt ze. “Ik geloof dat de economie van de 21^e eeuw eerst uitgevoerd zal worden en later pas getheoretiseerd wordt.”

Of het nu binnen een bedrijf, huishouden, hogeschool of stadsbestuur is: het nieuwe model nodigt uit tot experimenteren en samenwerken. Er is in ieder geval genoeg om mee aan de slag te gaan. Hoe meet je bijvoorbeeld welke activiteiten binnen de donut vallen? Wat betekent de donut voor verdienmodellen? Voor stadswijken? Of voor ons belastingsysteem?

In Amsterdam wordt al volop geëxperimenteerd. Door bijvoorbeeld de Donut Coalitie , een samenwerkingsverband van tientallen organisaties en honderden burgers met maar één doel: een donuteconomie in Amsterdam. Zo hebben ze een ‘Festival Donut’ ontwikkeld met sociale en ecologische richtlijnen voor evenementen, organiseren ze wekelijkse donutdagen op basisscholen en werken ze aan een donutproof voedselsysteem voor de stad.

Als er één schaap over de dam is..

Dat Amsterdam als eerste stad ter wereld zulke initiatieven neemt, is iets om trots op te zijn. Maar om de donuteconomie te laten slagen, heeft de stad hulp nodig. Dat beseft ook wethouder Marieke van Doorninck. “Ik heb al een lobbylijstje klaarliggen, voor zowel Den Haag als Brussel”. Van Doorninck pleit bijvoorbeeld voor belasting op materialen in plaats van op arbeid. “Dan gaat het echt lonen om te laten zien dat afval een grondstof is.”

Raworth is in ieder geval zeer lovend over de pioniersrol van Amsterdam. En wat blijkt, goed voorbeeld doet volgen: Raworth is inmiddels benaderd door meerdere steden met interesse in een donuteconomie. Laten we de krantenkoppen in de gaten houden!