Waarom welzijn centraal stellen?
Economie als sociale wetenschap

Als je in de tijd van Nicky economie ging studeren kon je vakken kiezen als feministische economie, politieke economie en de geschiedenis van het economisch denken. De wetenschap van toen hield meer rekening met de mens als sociaal wezen door bijvoorbeeld aandacht te besteden aan de rol van onbetaald werk (denk aan mantelzorgers) als steun voor de economie.

Als je nu economie studeert kom je vooral de homo economicus tegen, de mens als een rationeel economisch denkend wezen. De economie van nu is dan ook gebaseerd op efficiëntie, winstmaximalisatie en groei. Er wordt weinig rekening gehouden met de verschillende achtergronden, culturen, contexten en de daaruit ontstaande waarden van (echte) mensen. Er is ook weinig aandacht voor de negatieve gevolgen die economische beslissingen hebben op het welzijn van mensen, bijvoorbeeld stijgende armoede door ongelijkheid.

Als we de economie meer zouden beschouwen als een sociale wetenschap, die rekening zou houden met de mens, de omgeving en interactie van mensen zou het welzijn verbeteren en zou de economie zich vooral richten op mensen die beslissingen maken over gebruik en verdeling van grondstoffen om ervoor te zorgen dat alle mensen een goed leven kunnen leiden.

Wat betekent ‘welzijn economie’ (wellbeing economy)?
Welvaart vs. Welzijn

Het huidige economische systeem is gebaseerd op welvaart. In de praktijk betekent dat een focus op materiële aspecten die mensen in staat stellen een goed leven te leiden en wordt welvaart gemeten in termen van economische groei en productie.

Hoewel het belangrijk is om sociale basisvoorzieningen zoals huisvestiging, gezondheidszorg en voedsel toegankelijk te maken voor iedereen en te zorgen dat mensen een inkomen hebben gaat welzijn verder dan alleen materiële aspecten.

Nicky gebruikt in haar onderzoek de definitie van wellbeing van Allister McGregor:

Wellbeing is ‘a state of being with others and the natural environment that arises where human needs are met, where individuals and social groups can act meaningfully to pursue their goals, and where they are satisfied with their way of life.’

Dat betekent dat welzijn naast de materiele dimensie ook een relationele en een subjectieve dimensie heeft. De relationele dimensie kijkt naar de levenskwaliteit van mensen in het kader van de relaties (vrienden, familie, collega’s, relatie mens-natuur) die belangrijk voor hen zijn in hun sociale en fysieke omgeving. De subjectieve dimensie van welzijn kijkt naar de persoonlijke evaluatie van de kwaliteit van het leven, bijvoorbeeld hoe gelukkig en tevreden iemand is.

Als je die drie dimensies samen beschouwt wordt duidelijk waarom een economie die gericht is op groei, productieverhoging en winstmaximalisatie niet wenselijk is. Deze gaat voor een groot deel ten koste van het welzijn van de mensen die in deze economie werken zoals bijvoorbeeld onderbetaalde productiearbeiders.

Hoe stel je welzijn centraal?
Het maken van de juiste afwegingen?

Maar hoe kun je dan een weloverwogen economische beslissing nemen? Als je welzijn centraal stelt wordt het verhaal complexer. Voorbeeld: een windpark. Als je alleen naar financiële kosten en baten kijkt weet je eigenlijk meteen (in euro’s) of bouwen van een windpark een goed idee is of niet. Als je andere aspecten meeneemt in diezelfde overweging (denk aan gevolgen voor de omgeving, CO2 uitstoot tijdens de productie van windmolens, arbeidsomstandigheden van productiewerkers etc.) wordt het beoordelen van de beslissing complexer. Maatschappelijke aspecten kun je niet zo goed in euro’s uitdrukken, waardoor de afweging van alle aspecten die meespelen in de beslissing een stukje ingewikkelder wordt. Wel krijg je daardoor een vollediger beeld.

Nicky en haar team werken daarom met een multi-criteria analyse. Sociale kosten of kosten voor het milieu worden vertaald naar criteria die samen met financiële criteria gerangschikt worden en op die manier helpen de juiste afweging te maken. Om bij de juiste criteria te komen is het belangrijk om de belangen van alle betrokken partijen in kaart te brengen en te beoordelen wat voor wie waarom belangrijk is. In het voorbeeld van het windpark zou je aan investeerders, maar ook lokale bevolking of milieuorganisaties kunnen vragen hoe belangrijk zij goedkope energie vinden ten opzichte van groene stroom, maar ook een veranderend landschap of geluidsoverlast.

Het proces vergt meer participatie en samenwerking van alle betrokken partijen, maar verhoogt tegelijkertijd ook de kans op brede acceptatie en betrokkenheid.

Wordt welzijn economie al toegepast in de praktijk?
Voorbeelden van Nieuw-Zeeland tot Amsterdam

Landen als Nieuw-Zeeland, Finland, IJsland en Schotland en Wales zijn op nationaal niveau al bezig met het implementeren van de welzijnseconomie. Overheden in deze landen stellen budgetten ter beschikking gerelateerd aan welzijn van alle groepen binnen de bevolking bijvoorbeeld ook daklozen en slachtoffers van geweld. Daarnaast werkt Nieuw-Zeeland onder andere ook aan een nieuwe bestuurscultuur die ruimte maakt voor stemmen die anders niet gehoord zouden worden, bijvoorbeeld van minderheden, en geeft zelfs rechten aan de natuur.

Ook in Amsterdam zijn er op dit moment al initiatieven, zoals de Amsterdam Donut Economie, of initiatieven op het gebied van circulaire economie, inclusiviteit en duurzaamheid. Om lokale problemen zoals groeiende inkomensongelijkheid in de stad aan te pakken stellen Nicky en haar collega’s een stedelijke wellbeing index voor.

Conclusie

Volgens Nicky is een transformatie naar een eerlijkere, menselijkere economie essentieel. Dat betekent niet dat er geen groei meer mag zijn, want groei is ook nodig om te kunnen investeren in de oplossingen voor maatschappelijke en milieu uitdagingen voor nu en in de toekomst. Maar als we welzijn van mens en natuur centraal stellen ontstaan er vanzelf voorwaarden en grenzen waarin de economie zich kan bewegen. Het is daarbij belangrijk om ruimte te creëren voor iedereen die betrokken is bij een economische beslissing of de gevolgen ervan ondervindt. Daardoor wordt het proces ook democratischer en mogen we, in plaats van onderworpen te zijn aan ‘het systeem’, weer samen beslissen hoe we zorgen dat iedereen een gelukkig leven kan leiden.