De dreigingen van de klimaat- en biodiversiteitscrisis zijn groot, maar Jan pleit er ook voor om de menselijke veranderkracht niet te onderschatten en er soms bij stil te staan dat de opwarming van de aarde nog 1,5- 2 graden hoger uit was gekomen als we de afgelopen 35 jaar geen actie hadden ondernomen. Dat een toekomstperspectief in tijden van transitie dus realistisch en hoopvol ontdek je in deze aflevering. Dus kijk snel naar de video!

Andere kijk op crises

Volgens Jan leven wij momenteel in een tijdperk dat zich kenmerkt door crises. Denk aan de financiële crisis, de migratiecrisis de covid pandemie en geopolitieke crisis, maar ook aan klimaatcrisis, schaars wordende grondstoffen en de biodiversiteitscrisis. Het is dan volgens Jan ook niet verwonderlijk dat mensen zich vaak machteloos voelen gezien de omvang en complexiteit die de crises met zich mee brengen.

Toch pleit Jan ervoor om je niet blind te staren op machteloosheid, maar juist veranderkracht te ontdekken in moeilijke situaties. Zo kunnen crises helpen verandering in een versnelling te brengen zoals bijvoorbeeld het thuiswerken dat door de pandemie in een versnelling is gekomen en ook nu nog voor minder kilometers op de weg en vaak ook voor een betere werk-privébalans zorgt.

Daarnaast is het belangrijk hoe je naar een crisis kijkt en is het volgens Jan belangrijk om soms ook stil te staan bij het effect van stappen die al gemaakt zijn. Zo zijn er ook positieve effecten van klimaataanpak van de afgelopen 35 jaar zichtbaar, doordat 1,5-2 graden temperatuurstijging al aantoonbaar zijn vermeden, aldus Jan.

Ook zijn we in die tijd drie keer welvarender geworden. En de verandering begint ondertussen ook door te dringen in de samenleving door een veranderende kijk op bijvoorbeeld zonnepanelen, vlees eten en vliegen.

En ondanks Jan ook van mening is dat de klimaataanpak daarom nog steeds niet snel genoeg gaat en soms ook niet ambitieus genoeg is moeten we volgens hem niet doen alsof er niets gebeurd is. Jan roept iedereen op de juiste energie te letten.

Volgens hem zijn transities historisch bekeken nooit gelukt vanuit frustratie. Transities vanuit motivatie en positieve overtuiging hadden volgens hem een grotere kans op slagen. Het goede nieuws is dat wij als mensen ook creatief en innovatief worden op momenten van crises. Een betere wereld begint bij onszelf en eindigt bij onszelf aldus Jan.

Transities zijn chaos en dat is oké

Volgens Jan betekent chaos in een transitie dat je dichter bij de kern begint te komen. Alles ligt weer open en daardoor ontstaat er ruimte voor waardeverandering en die kan volgens hem enorm versnellen. Wat het complex maakt is dat sommige transities elkaar in de weg kunnen staan als ze niet tegelijkertijd plaatsvinden.

Neem bijvoorbeeld de grondstoffen- en energietransitie die eigenlijk niet mogelijk zijn zonder ingrijpende veranderingen van democratisch systeem of financieel systeem. Zonder de burger kan het niet.

Zelf aan de slag, een crises tegelijk

Jan pleit ervoor om zelf aan de slag te gaan. Terwijl veel mensen bij transities denken aan verandering van beleid en technologische vooruitgang zit de echte versneller in de aanpassing van ons gedrag. Gedragsverandering kan volgens hem transities versnellen van 40-70% minder CO2-uitstoot.

We zijn dus niet machteloos. We zijn interim-vidu, zegt Jan, en daarmee onderdeel van een gemeenschap en een netwerk. Als wij besluiten om dingen anders te doen beïnvloeden we daarmee ook onze omgeving en hebben we daardoor niet alleen veranderkracht maar ook verandermacht, aldus Jan.

Daarnaast heeft Jan persoonlijk ervaren dat maatschappelijke transitie niet zonder persoonlijke transformatie kan. Transities zijn volgens hem mensenwerk, waarin een persoonlijke crisis vaak leidt tot een veranderende kijk op de zaken en dat is het moment om ook echt zelf aan de slag te gaan.

Over Jan

Prof.dr.ir. Jan Rotmans, ooit de jongste hoogleraar van Nederland en de eerste die in ons land op klimaatverandering promoveerde noemt zichzelf een ‘scientivist’. Hij is professor in transities & duurzaamheid aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en mag zich met ruim 300 publicaties en 20 gepubliceerde boeken terecht een ervaren wetenschapper op het gebied van klimaatverandering transities en systeeminnovaties.

Maar, omdat transitie ook actie vereist volgens Jan heeft hij naast het vooraanstaande transitie instituut DRIFT ook stichting Urgenda opgericht, die de historische klimaatzaak tegen de staat heeft gewonnen, waardoor de overheid fors minder broeikasgassen moet gaan uitstoten. Een echte activist dus ook, die Jan.

Future Generations Board

In lijn met het gedachtengoed van Jan heeft ABN AMRO onlangs een Future Generations Board geïntroduceerd. Doel is het generatie-denken tot een gangbare praktijk te brengen voor besluitvorming binnen de bank. De Future Generations Board werkt bijvoorbeeld aan een generatietoets, een test om de impact van beslissingen op toekomstige generaties te controleren. Op deze manier is het mogelijk om nu al rekening te houden met belangen van de toekomst.